Ochrona dóbr osobistych – jak to działa w przypadku osób prawnych?

Czy osoby prawne, takie jak na przykład spółki mają dobra osobiste? Jeżeli tak, to na jakiej zasadzie podlegają one ochronie i co konkretnie możemy uznać za dobro osobiste spółki? Jak bronić się przed hejtem w Internecie i narażeniem na utratę dobrego imienia osoby prawnej, którą reprezentujemy? O wszystkim tym dowiecie się w poniższym wpisie.

Dobra osobiste, czyli co?

Dobrami osobistymi są wartości związane z jednostką ludzką, które przynależne są każdemu, z samego faktu bycia człowiekiem. O dobrach osobistych mówi nam m.in. art. 23 Kodeksu cywilnego, gdzie przeczytamy, że „dobra osobiste człowieka, jak w szczególności zdrowie, wolność, cześć, swoboda sumienia, nazwisko lub pseudonim, wizerunek, tajemnica korespondencji, nietykalność mieszkania, twórczość naukowa, artystyczna, wynalazcza i racjonalizatorska, pozostają pod ochroną prawa cywilnego niezależnie od ochrony przewidzianej w innych przepisach”.  Jest to katalog przykładowy, a zatem możliwe jest istnienie innych dóbr osobistych niezawartych w przepisie, które są niejako odkrywane przez sądy w drodze orzecznictwa. Do takich „odkrytych” dóbr należą m.in.: kult pamięci osoby zmarłej, prawo do prywatności czy poczucie przynależności do określonej płci.

Z kolei artykuł 43 k.c. stanowi, że przepisy o ochronie dóbr osobistych osób fizycznych stosuje się odpowiednio do osób prawnych, czyli m.in. spółek, fundacji, czy stowarzyszeń. Odpowiednie stosowanie oznacza, że w odniesieniu do osób prawnych także istnieją dobra osobiste, których ochrony można dochodzić przed sądem. Jednak nie wszystkie dobra osobiste osób fizycznych można zastosować do osób prawnych. Dobra, takie jak zdrowie, wolność, czy swoboda sumienia, związane są wyłącznie z człowiekiem, a zatem nie można ich odnosić do podmiotów konwencjonalnych. Do dóbr osobistych osób prawnych należą w szczególności: dobre imię (renoma), nazwa, firma, tajemnica korespondencji czy nietykalność pomieszczeń przedsiębiorstwa.

Osoba prawna ma inne kryteria ochrony dóbr osobistych

Zarówno orzecznictwo, jak i część przedstawicieli doktryny, przyjmuje inne kryteria dla oceny naruszenia dóbr osobistych osoby fizycznej, a nieco inne dla osoby prawnej. Sprowadza się to przede wszystkim do tego, że o ile w przypadku osób fizycznych do oceny naruszenia przyjmujemy kryteria zarówno subiektywne, jak i obiektywne (oprócz tego, że dana jednostka odczuwa krzywdę, istotne jest również to, czy w ocenie przeciętnego odbiorcy dane zachowanie również stanowi naruszenie), o tyle w przypadku osób prawnych należy stosować kryteria wyłącznie obiektywne. Jest to uzasadnianie tym, że osoby prawne, w odróżnieniu od osób fizycznych, nie mogą odczuwać krzywdy rozumianej jako cierpienia psychicznego doznanego wskutek naruszenia ich dóbr osobistych, ponieważ nie mogą one w żaden sposób odczuwać swojej własnej wartości czy szacunku do samego siebie. Wynika stąd bardzo istotny dla dochodzenia roszczeń związanych z naruszeniem dóbr osobistych wniosek, że subiektywne, negatywne odczucia osób tworzących substrat osobowy osoby prawnej, czyli takich jak np. pracownik lub prezes zarządu spółki, nie mogą być brane pod uwagę przy ocenie, czy doszło do naruszenia dóbr osobistych osoby prawnej^[1].

Jak skutecznie bronić dóbr osoby prawnej?

Jak zatem można udowodnić naruszenie dóbr osobistych osoby prawnej? W zasadzie jedynym kryterium oceny naruszenia jest czynnik obiektywno-majątkowy. Polega on na wykazaniu, że negatywne działanie w sferze wartości niemajątkowych danej osoby prawnej, np. podważające jej renomę, czy dobre imię, niesie za sobą negatywne konsekwencje w sferze majątkowej, takie jak np. spadek notowań giełdowych lub liczby kontraktów zawieranych przez daną osobę prawną^[2]. Oczywiście takich mierników może być więcej, trzeba jednak pamiętać o tym, że powołując się przed sądem na jakąś okoliczność korzystną dla nas, musimy ją udowodnić, a w tym wypadku także związek przyczynowo-skutkowy między tą negatywną konsekwencją a naruszeniem.

Ta koncepcja znajduje również odzwierciedlenie w dotychczasowym orzecznictwie sądów. Jako jeden z wielu przykładów można wskazać wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie^[3] (sygn. V ACa 29/20), w którym sąd wskazał, że „w przypadku osoby prawnej nie można mówić o poczuciu krzywdy jako uszczerbku niemajątkowym i skutkach w stanie psychiki osoby prawnej, gdyż za takie nie mogą być uznawane odczucia pracowników czy członków zarządu, które noszą także naturę subiektywną i nie mają istotnego charakteru dla bytu osoby prawnej. Warunkiem oceny naruszenia dobra w postaci dobrego imienia, renomy, są zatem kryteria obiektywne łączone ze skutkami danego zachowania dla osoby prawnej, przekładające się na jej stronę majątkową, stanowiącą istotę bytu osoby prawnej”.

Na koniec i tak wyrokować będzie Sąd

Na zakończenie należy zwrócić uwagę na to, że stosowanie przepisów o ochronie dóbr osobistych przez sądy jest bardzo niejednolite, również w odniesieniu do osób prawnych. Jest to spowodowane bardzo skromną regulacją tej materii w Kodeksie cywilnym. Poza tym, dotychczasowe orzecznictwo nie wiąże bezwzględnie sądu rozpatrującego daną sprawę, co pozostawia sędziom dużą swobodę w decydowaniu, czy w danej sprawie interes, na który powołuje się strona, zasługuje na udzielenie ochrony w ramach reżimu dóbr osobistych, czy też nie. W związku z tym, pomimo istnienia ugruntowanego orzecznictwa, jak i stanowiska części przedstawicieli doktryny, wiele zależy od konkretnego sędziego, któremu przydzielono daną sprawę. Niemniej jednak, przedstawiona argumentacja na etapie pozwu i sprawne prowadzenie sprawy przez profesjonalnego pełnomocnika może pomóc w osiągnięciu zamierzonego rezultatu.

^[1] B. Janiszewska [w:] Kodeks cywilny. Komentarz. Tom I. Część ogólna, cz. 1 (art. 1–55(4)), red. J. Gudowski, Warszawa 2021, art. 23.

^[2] P. Granecki, “Dobra osobiste w prawie polskim – zagadnienie dóbr osobistych osób prawnych”, Przegląd Sądowy, nr 5 z 2002 r., str. 12

^[3] Wyrok SA w Warszawie z 3.09.2020 r., V ACa 29/20, LEX nr 3069836.

asystent prawny Filip Piotrowicz

https://www.kaos.pl/zespol/filip-piotrowicz/