W jaki sposób możemy korzystać ze zdjęć zamieszczonych w internecie?

Obecnie internet umożliwia nam dostęp do wszelkiego rodzaju treści jakich tylko potrzebujemy. Jednak łatwy dostęp nie zawsze oznacza, że możemy z takich treści korzystać w sposób dowolny i nieograniczony. Dobrym tego przykładem są zdjęcia. Oceny tego, czy możemy używać konkretnego zdjęcia należy dokonać ustalając kto jest podmiotem autorskich praw majątkowych do zdjęcia (autor lub inny podmiot uprawniony) oraz czy wyraża on zgodę na korzystanie z niego.

Zdjęcie jako utwór w rozumieniu prawa autorskiego

Zgodnie z art. 1 ust. 1 ustawy z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych (dalej także jako „ustawa o prawie autorskim”), utworem jest każdy przejaw działalności twórczej o indywidualnym charakterze, ustalony w jakiejkolwiek postaci, niezależnie od wartości, przeznaczenia i sposobu wyrażenia. Ustawa ta stanowi także, że przedmiotem prawa autorskiego są m.in. utwory fotograficzne. Przy ocenie indywidualnego charakteru fotografii zgodnie z wytycznymi Sądu Najwyższego należy wziąć pod uwagę m.in. „świadomy wybór momentu fotografowania, punktu widzenia, kompozycji obrazu (kadrowania), oświetlenia, ustalenia głębi, ostrości i perspektywy, zastosowania efektów specjalnych oraz zabiegi zmierzające do nadania fotografii określonego charakteru, elementy te bowiem nadają fotografii indywidualne piętno, konieczne dla uznania istnienia utworu w rozumieniu Prawa autorskiego”[1].

W większości przypadków będziemy mieli jednak do czynienia z takimi zdjęciami, które możemy uznać za utwory w rozumieniu prawa autorskiego.

Ochrona dla autorów zdjęć

Warto zaznaczyć, że ochrona prawnoautorska przysługuje twórcy niezależnie od postaci utworu, co oznacza, że obejmuje ona również fotografię w postaci pliku, do którego dostęp można uzyskać za pomocą wyszukiwarki internetowej. Autorstwo utworu powstaje z chwilą jego ustalenia tj. w momencie, w którym więcej niż jedna osoba, inna niż twórca może się z nim zapoznać, a zatem nie jest ono uzależnione od jakiegokolwiek oznaczenia utworu przez autora. Twórca w ramach przysługujących mu praw autorskich posiada szereg uprawnień zarówno dotyczących jego sfery majątkowej – w zakresie wyłączności korzystania z utworu i rozporządzania nim na wszystkich polach eksploatacji oraz do uzyskania wynagrodzenia za korzystanie z utworu[2], jak i sfery niemajątkowej – związanej z autorskimi prawami osobistymi takimi jak prawo do autorstwa utworu czy prawo do oznaczenia utworu swoim nazwiskiem lub pseudonimem, które chronią szczególną wieź twórcy z utworem[3].

Wyjątki od ochrony

Obecnie obowiązująca ustawa o prawie autorskim i prawach pokrewnych przewiduje jednak szereg sytuacji, kiedy publikowanie zdjęć bez uprzedniej zgody autorów będzie legalne. Podstawową instytucją w tym zakresie będzie dozwolony użytek. Zgodnie z art. 23 ust. 1 ustawy o prawie autorskim bez zezwolenia twórcy wolno nieodpłatnie korzystać z już rozpowszechnionego utworu w zakresie własnego użytku osobistego. Z kolei ustęp 2 drugi tego artykułu stanowi, że zakres własnego użytku osobistego obejmuje korzystanie z pojedynczych egzemplarzy utworów przez krąg osób pozostających w związku osobistym. W szczególności chodzi tu o związek pokrewieństwa, powinowactwa lub stosunku towarzyskiego. Przykładowo przesyłanie sobie zdjęć cudzego autorstwa i wykorzystywanie ich w zamkniętym forum dyskusyjnym nie będzie naruszeniem prawa. Jednakże użycie cudzych fotografii do reklamy w internecie sprzedawanych przez siebie towarów lub usług nie będzie się już mieściło w dozwolonym użytku. Wynika to z tego, że  korzystanie odbywa się w ramach prowadzonej działalności gospodarczej, która ma charakter zarobkowy. W takiej sytuacji, aby legalnie móc używać takiego zdjęcia, najprostszym rozwiązaniem wydaję się być zawarcie z twórcą (zazwyczaj odpłatnej) umowy licencyjnej o korzystanie z utworu.

W tym miejscu należy wspomnieć też o innych rodzajach dozwolonego użytku takich jak prawo cytatu[4] czy parodia, pastisz bądź karykatura[5].

Domena publiczna i bezpłatne licencje

Istnieje również możliwość, że interesujące nas zdjęcie będzie należało do tzw. domeny publicznej, co oznacza, że autorskie prawa majątkowe do tego utwory wygasły – co do zasady jest to 70 lat od śmierci twórcy[6]. W takiej sytuacji korzystanie ze zdjęcia jest dozwolone. Należy jednak zastrzec, że dotyczy to jedynie praw majątkowych, ponieważ autorskie prawa osobiste są nieograniczone w czasie i mogą być wykonywane po śmierci twórcy przez krąg jego spadkobierców[7].

Rozwiązaniem dla osób chcących skorzystać ze zdjęć udostępnionych w Internecie są również bezpłatne licencje takie jak Creative Commons. Polega to na tym, że twórca zgadza się na upowszechnienie swojego zdjęcia i decyduje na jakich warunkach inni mogą z niego korzystać. Najczęstszymi wymogami korzystania z utworu w ramach licencji CC jest niekomercyjny charakter tego korzystania oraz oznaczenie twórcy. Zatem we wskazanym wyżej przykładzie reklamy internetowej towarów lub usług przedsiębiorcy nie byłoby możliwe skorzystanie z takiej licencji. W praktyce oznacza to, że chcąc skorzystać z danego zdjęcia w ramach bezpłatnej licencji internetowej należy dokładnie zapoznać się z jej warunkami, aby upewnić się, że nie łamiemy żadnego postanowienia tejże licencji, bo
w przeciwnym razie może się okazać, że korzystamy ze zdjęcia w sposób nielegalny.

Pomyśl, zanim wykorzystasz zdjęcie!

Trzeba pamiętać, że wykorzystanie zdjęć bez zgody autora albo z naruszeniem warunków licencji wiąże się zarówno z odpowiedzialnością karną jak i odszkodowawczą.

Z tego względu przed użyciem zdjęć w Internecie:

1. zastanów się w jakim celu chcesz użyć takich zdjęć?
2. zweryfikuj czy zdjęcia znajdują się w domenie publicznej lub udostępniane są na zasadzie licencji Creative Commons oraz jakie są warunki takiej licencji?
3. Czy masz zgodę autora lub posiadasz licencję na użycie takich zdjęcia w zakresie planowanego wykorzystania?

Zastanowienie się nad takimi kwestiami przed rozpoczęciem np. kampanii marketingowej w Internecie, pozwoli zaoszczędzić późniejszych problemów z ewentualnymi roszczeniami osób trzecich. Takie roszczenia mogą wysunąć autorzy zdjęć lub osoby, które posiadają do nich prawa. Oprócz zaprzestania dalszej publikacji zdjęć mogą oni żądać określonej sumy pieniężnej z tytułu naruszenia ich praw.

[1] Wyrok SN z 5.07.2002 r., III CKN 1096/00, OSNC 2003, nr 11, poz. 150.

[2] Art. 17 ustawy z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych (Dz.U.2021.1062 t.j. z dnia 2021.06.14)

[3] Art. 16 ustawy z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych (Dz.U.2021.1062 t.j. z dnia 2021.06.14)

[4] Art. 29 ustawy z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych (Dz.U.2021.1062 t.j. z dnia 2021.06.14)

[5] Art. 29¹ ustawy z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych (Dz.U.2021.1062 t.j. z dnia 2021.06.14)

[6] Art. 36 ustawy z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych (Dz.U.2021.1062 t.j. z dnia 2021.06.14)

[7] Art. 78 ust. 2 ustawy z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych (Dz.U.2021.1062 t.j. z dnia 2021.06.14)

Filip Piotrowicz