Czy darmowy kredyt jest możliwy?

Czym jest tzw. sankcja kredytu darmowego i względem kogo może mieć zastosowanie?

W prawie wyróżnia się rożnego rodzaju sankcje, czyli negatywne konsekwencje za niezastosowanie się do przepisów. Istnieją powszechnie znane, chociażby ze słyszenia, sankcje karne (na przykład 1 rok pozbawienia wolności), jak również sankcje cywilne, polegające na przykład na tym, że daną umowę należy uznać za nieważną, bądź świadczenia pieniężne uiszczone na podstawie konkretnej umowy za nienależące się.

Artykuł 45 ustawy o kredycie konsumenckim wprowadza jedną z takich sankcji cywilnych. Mowa tutaj o tzw. sankcji kredytu darmowego, która polega na tym, że kredytodawca (bank/instytucja pożyczkowa) pozbawiony zostaje wszelkich przychodów, jakie uzyskał z tytułu udzielenia kredytu konsumenckiego. Wówczas konsument, po złożeniu kredytodawcy stosownego oświadczenia (o którym będzie mowa poniżej), zwraca kredyt (sam kapitał) bez odsetek i innych kosztów kredytu niezależnie od ich nazwy (tj. bez opłat manipulacyjnych, opłat za przygotowanie umowy, prowizji i tym podobnych). Innymi słowy kredytodawca traci planowany zarobek, a kredytobiorca ma darmowy kredyt w tym sensie, że zwraca tylko tyle, ile faktycznie pożyczył bez odsetek, kosztów i dodatkowych opłat. Opisywana sankcja ma zastosowanie nie tylko do samych umów kredytu, ale też do umów pożyczki, ponieważ na gruncie ustawy o kredycie konsumenckim za kredyt uważa się też pożyczkę. Przy czym przez umowę o kredyt konsumencki, który może podlegać tzw. sankcji kredytu darmowego, rozumie się o umowę o finansowanie w wysokości nie większej niż 255 550 zł albo równowartość tej kwoty w walucie innej niż waluta polska.

Celem omawianej regulacji prawnej jest z jednej strony zobligowanie kredytodawców do przestrzegania określonych obowiązków, jakie nakłada na nich ustawa o kredycie konsumenckim, a z drugiej strony ochrona interesów konsumentów, gdy kredytodawcy nie wykonują albo nienależycie wykonują swoje obowiązki ze wspomnianej ustawy. Tzw. sankcja kredytu darmowego jest jednak rzadko egzekwowana w praktyce, jako instrument ochrony interesów konsumentów, co zapewne jest spowodowane niską świadomością prawną konsumentów. Natomiast konsumenci – bo to tylko ich może dotyczyć opisywana sankcja – to osoby fizyczne, które zawierają umowę o kredyt konsumencki niezwiązaną bezpośrednio z ich działalnością gospodarczą lub zawodową. Oznacza to, że omawiana sankcja nie dotyczy kredytów/pożyczek „na firmę”.

Przesłanki sankcji kredytu darmowego.

Tzw. sankcja kredytu darmowego powstaje, gdy kredytodawca naruszył chociażby jeden z obowiązków wymienionych we wspomnianym artykule 45 ustawy o kredycie konsumenckim. Mowa tutaj zwłaszcza o naruszeniach w zakresie:

1. formy umowy o kredyt konsumencki (umowa o kredyt konsumencki powinna być co do zasady zawarta w formie pisemnej, a więc poprzez złożenie własnoręcznych podpisów przez obie strony na papierowym dokumencie; przy czym przepisy zezwalają też na zawarcie umowy na odległość, tj. na przykład przez telefon, pocztę elektroniczną, czy system bankowości internetowej),
2. wskazanych elementów treści umowy o kredyt konsumencki

[umowa o kredyt konsumencki powinna co do zasady określać takie oczywiste na pierwszy rzut oka elementy jak:

(1) imię, nazwisko i adres konsumenta,

(2) rodzaj kredytu,

(3) czas obowiązywania umowy,

(4) całkowita kwota kredytu,

(5) terminy i sposób wypłaty kredytu,

jak również takie bardziej „szczegółowe” jak”:

(6) stopa oprocentowania kredytu, warunki jej stosowania, a także okresy, warunki i procedury jej zmiany wraz z podaniem indeksu lub stopy referencyjnej, o ile ma zastosowanie,

(7) rzeczywista roczna stopa oprocentowania oraz całkowita kwota do zapłaty przez konsumenta ustalona w dniu zawarcia umowy o kredyt wraz z podaniem wszystkich założeń przyjętych do jej obliczenia,

(8) zasady i terminy spłaty kredytu, w szczególności kolejność zaliczania rat kredytu konsumenckiego na poczet należności kredytodawcy, w tym informację o prawie do otrzymania, na wniosek, w każdym czasie bezpłatnie harmonogramu spłaty,

(9) informacje o innych kosztach, które konsument jest zobowiązany ponieść w związku z umową o kredyt konsumencki, w szczególności o opłatach, w tym opłatach za prowadzenie jednego lub kilku rachunków, na których są zapisywane zarówno transakcje płatności, jak i wypłaty, łącznie z opłatami za korzystanie ze środków płatniczych zarówno dla transakcji płatności, jak i dla wypłat, prowizjach, marżach oraz kosztach usług dodatkowych, w szczególności ubezpieczeń, oraz warunki, na jakich koszty te mogą ulec zmianie,

(10) roczna stopa oprocentowania zadłużenia przeterminowanego, warunki jej zmiany oraz ewentualne inne opłaty z tytułu zaległości w spłacie kredytu,

(11) sposób zabezpieczenia i ubezpieczenia spłaty kredytu, jeżeli umowa je przewiduje,

(12) sposób zabezpieczenia i ubezpieczenia spłaty kredytu, jeżeli umowa je przewiduje,

(13) termin, sposób i skutki odstąpienia konsumenta od umowy, obowiązek zwrotu przez konsumenta udostępnionego przez kredytodawcę kredytu oraz odsetek, a także kwotę odsetek należnych w stosunku dziennym,

(14) prawo konsumenta do spłaty kredytu przed terminem oraz procedurę spłaty kredytu przed terminem

oraz (15) informację o prawie kredytodawcy do otrzymania prowizji za spłatę kredytu przed terminem i o sposobie jej ustalania, o ile takie prawo zastrzeżono w umowie],

3. wysokości opłat z tytułu zaległości w spłacie kredytu (łączna wysokość opłat z tytułu zaległości w spłacie kredytu oraz odsetek za opóźnienie naliczonych konsumentowi nie powinna bowiem przekraczać kwoty odpowiadającej kwocie odsetek maksymalnych za opóźnienie, o których mowa w art. 481 § 2¹ Kodeksu cywilnego, obliczonych od kwoty zaległości w spłacie kredytu, należnych na dzień pobrania tych opłat lub odsetek),
4. wysokości tzw. pozaodsetkowych kosztów kredytu (maksymalną wysokość pozaodsetkowych kosztów kredytu oblicza się według wzoru zamieszczonego w ustawie, przy czym koszty te nie mogą być wyższe od 45% całkowitej kwoty kredytu).

Jak widać już na pierwszy rzut oka przesłanek możliwego zastosowania tzw. sankcji kredytu darmowego jest wiele, przy czym nie wszystkie z nich zostały wymienione powyżej, gdyż przekraczałoby to ramy niniejszego artykułu. W każdym razie można podsumować, że sankcjonuje się obowiązki informacyjne kredytodawców wobec konsumentów, tak aby sama umowa sformułowana była w sposób jednoznaczny i zrozumiały (tj. bez ukrytych szczegółów pisanych „drobnym drukiem”). A ponadto sankcjonuje się nadmierne obciążenia finansowe. W prawie przyjmuje się bowiem co do zasady, że to właśnie konsument jest tą „słabszą” stroną stosunku prawnego, która powinna podlegać szczególnej ochronie.

Jak zainicjować sankcję?

Obowiązek wykazania (udowodnienia), że nastąpiło uchybienie w zakresie któregoś z obowiązków ciąży na konsumencie, co oznacza, że to konsument powinien wskazać, gdzie konkretnie kredytodawca popełnił błąd.

Ponadto, aby skorzystać z omawianej sankcji, konsument musi koniecznie złożyć kredytodawcy stosowne pisemne oświadczenie i to najpóźniej w terminie 1 roku od dnia wykonania umowy o kredyt konsumencki.  Jeśli więc kredyt/pożyczka zostały w całości spłacone, to nie jest jeszcze za późno. Przepisy dają bowiem 1 rok na „zorientowanie się” i złożenie wspomnianego oświadczenia. W standardowych sytuacjach umowę o kredyt konsumencki uznaje się za wykonaną z dniem, w którym konsument zapłacił ostatnią należność (na przykład ratę), ale w tym zakresie również mogą zaistnieć pewne wyjątki.

Przykład.

Teraz przenosząc powyższe rozważania na konkretny przykład, można przyjąć dla uproszczenia, że kwota pożyczki udzielonej konsumentowi to 5 000 zł, a całkowita kwota do zapłaty ostatecznie przez konsumenta to 8 646,59 zł (tj. 5 000 zł kapitał, 2 490 zł opłata przygotowawcza, 625 zł opłaty administracyjne, 531,59 zł odsetki od kwoty pożyczki zgodnie z harmonogramem spłat). Czyli do „wywalczenia” w ramach tzw. sankcji kredytu darmowego jest 3 646,59 zł (tj. 8 646,59 zł – 5 000 zł = 3 646,59 zł). Warunkiem jest jednak, żeby znaleźć konkretne uchybienia w umowie pożyczki, o których mowa we wspomnianym artykule 45 ustawy o kredycie konsumenckim.

Jeśli masz wątpliwości dotyczące tego, czy Twoja umowa kredytu/pożyczki została sformułowana w sposób prawidłowy, i czy nie narusza ona przepisów ustawy o kredycie konsumenckim, możesz skorzystać z profesjonalnego wsparcia prawnego i zlecić analizę Twojej umowy. Dzięki temu będziesz mógł dowiedzieć się, czy sankcja kredytu darmowego będzie miała zastosowanie w Twoim przypadku.

Artykuł ma charakter informacyjny i nie stanowi porady prawnej.

Stan prawny na dzień 21 grudnia 2022 r.

Bartosz Żuchowski